Diseño de una ciudad medieval

Diseño de una ciudad medieval "recien nacida", de un espacio valdio a un burgo, de la Crónica de Nuremberg, finales del XV 
 

 
Pocas veces podemos contar con documentacion medival para trazar una parte del esquema urbano de una ciudad, tan a detalle que incluso se puede poner nombre y apellidos a cada uno de los propietarios de cada vivienda. Esto sucede un un tramo de casas, de almenos unos 20 metros de frente sinó más sito en la plaza de la Catedral de Mondoñedo, dede la vienda mas cercana a la muralla que se delimita en la Rua Da Praça, hoy posiblemente Noriega Varela, hasta la mas alejada del hospital o alberguería, aproximadamente donde hoy se está a mejorar una vivienda para en un futuro ser la casa museo del escritor Alvaro Cunqueiro. Empezaremos con un documento de 1402 que podemos ver el folio 80 del llamado Tumbo Pechado de la Catedral. Como nombre genérico podriamos intitularlo como "Carta de foro al arcediano de Montenegro de ciertas casas pertenecientes al cabildo". veamos una transcripción que no deja lugar a duda en su geolocalización. "....aquelas casas do dito cabidoo que estan ao jardin enna rrua da plaça cabo da albergaria con todos seus saydos et bodegas / et alpendres et entradas et saydas que lle perstençen et perstençer deuen de dereito como se parten da casa et torre et saydo en que / ora mora o dito arçediano et da outra parte topan ena plaça et da outra parte das casas et saydo en que mora Iohan das Figeiras coengo / et da outra parte do saydo do arçediano de Trasancos..." Como hemos dicho queda poco lugar a duda, de manera excepcional las casa se localizan a la perfección, en la "Rua da Plaça" (hoy Noriega Varela) ao Jardim (calle hoy desaparecida de cierta entidad que separaría las huertas o salidos de las casas principales de la ciudad con frente a la plaza de las huertas o Jardin posiblemente del cabildo) Parece que por la descripción inicial se citan unas plazas ya construidas, al hablar en plurar en principio entenderemos que almenos dos, aunque este no es un eje inmutable pues este número con ciero caracter maiestático por veces se usa para referirse a una vivienda solamente aunque no es habitual. Casas que tendrían el frente a la caye del Jardin y fachada a la Rua da Plaça, supondremos que su espacio sería el extandar de 5 a 8 metros de frente por unos 10 a 15 de fondo. Ademas se puntualiza que estan "cabo da albergueria". 
































"....aquelas casas do dito cabidoo que estan ao jardin enna rrua da plaça cabo da albergaria con todos seus saydos et bodegas / et alpendres et entradas et saydas que lle perstençen et perstençer deuen de dereito como se parten da casa et torre et saydo en que / ora mora o dito arçediano (de Montenegro)et da outra parte topan ena plaça et da outra parte das casas et saydo en que mora Iohan das Figeiras coengo / et da outra parte do saydo do arçediano de Trasancos..."
En este diseño hipotético sobre una fotografia actual, vemos en dorado el hospital, del tamaño de una vivienda unifamiliar asobradada, en rojo la muralla de la ciudad, que hoy sabemos debió tener aproximadamente unos tres metros de ancho, y la que se nombra la casa y torre del arcediano de Montenegro. Poner mesura a los edificios mas nobles es complejo, esta claro que debiron ser mayores que las casas de plaza normal, hay quien considera que destacaban principalmente por su altura y ornato, aunque siempre se relacionan documentalmente con mas elementos que un edificio normal, como rochas, alpendres, bodegas, saydos etc. Provablemente tambien duplicaban en frente de fachada a los edificios comunes, como vemos en el grabado que acompañaba al post anterior, de la crónica de Nuremberg, donde se distinguen una serie de casas practicamente iguales y al final una de mayor tamaño, igualmente con tejado a tijeras y volados que sería la que podriamos denominar torre. Estas casas que se aforan recordemos lindan con la casa y salido en ya residia el dicho arcediano (casa y huerta, con la Plala y sebreentendemos con la rua da Plaza, con la casa y huerta de Iohan das Figueiras canónigo, que suponemos de tamaño normal y con la huerta del arcediano de Trasancos, solo con la huerta que en su momento dedió rodear por detrás a todas las demás como veremos
  
 
Otro instrumento se hace particularmente interesante para continuar con este peculiar deslinde, fechado a 8 de abril de 1420, reza asi:
" saban quantos esta carta byren como eu Gonçaluo Nunes de Soutelo alcalde mayor do bispado de mondo / nedo aforo e dou a foro jur hirdade para senper ja mays anos o conçello jurados ofiçiaes e omes / boos da çibdade de vilamayor de Mondonnedo (...) a minna casa da praça que estan ena rrua do Jardyn desta dita çibdade con seu alpendre / de fora como topan enas casas de Garçia Frade et da outra parte se departe por parede doutra mina ca / sa que fica a min o dito Gonçaluo Nunes alcalde que esta qontra as casas do arçediano de Trasancos Nuno / Rrodrigues de Soutelo meu yrmao et da outra parte como se departe da dita plaça da dita çibdade et / da outra parte da orta da dita minna casa que fica a min o dito Gonçaluo Nunes saluo que abedes de auer / agoa bertente eno cano et lume et fiestras que bay contra a dita orta”....
De este instrumento tomamos otra referencia más, una casa que se dispone luego de la del arcediano de Trasancos, que luego, como veremos, igualmente se citará como torre, seguida de otra propiedad de su hermano y además alcalde mayor de la ciudad, de tamaño suficiente para poder partir en dos útiles por la pared medianera, o muro de carga, la casa que se afora al concejo se usará como luego veremos como aduana ou alfónega, mientras que el propietario se reserva no solo mitad de su solar construido para vivienda, la parte mas cercana a la casa que habita su hermano, sinó toda la huerta que deja el futuro edificio público completamente aislado, de ahí que se incida en el derecho que conserva el conceja como inquilino para abrir luces y servirse y verter agua de tejados en la huerta del Gonzalo Nunes de Soutelo, veremos en un diagrama esta primera casa de aduana, que dura por cierto pocos años, apenas unas décadas, pues en la siguiente generación, cambia de lugar. Si consideramos que la casa y torre del arcediano de Montenegro tendría unos 10 metros de frente, la de Xoan das Figueiras unos 5, las del cabildo que toma en foro el arcediano de Montenegro entre 5 y 8, la torre del arcediano de Trasancos otros 10 y la de su hermano, el alcalde mayor Gonzalo Nunes de soutelo entre 5 y 8, mas cerca de los 8 pues se parte en dos quedando las dos útiles, habremos sumado unos 40 y 45 metros de frente aproximadamente, situandonos en la parte mas antigua de la casa que actualmente pertenece a la Famila Villaamil, y la única blasonada de este lugar.
 
Continuemos pues con nuestro particular delineado urbano, el siguente instrumento lo podemos ver en el folio 165v del tumbo pechado y tiene fecha de 1434.
"Saban quantos esta carta de troqe et concanbea biren como nos conçello jurados ofiçiaas et omes bonos da / çibdade de vilamayor de mondonnedo estando juntos per pregon en noso conçello (...) con nosos alcaldes Lopo Dias et Gomes Bello et con noso procurador (...) et eu Ares Gonçalues contador de meu sennor don Pedro obispo de mondonnedo por min et en nome de minna mu / ller Costança Lope da outra nos as ditas partes fazemos troque et concanbia en esta guisa (:) nos o dito conçe / llo damos et outorgamos a bos os ditos Ares Gonçalues et Constança Lopes bosa muller et a todas bosas boses jur de / herdade para senpre jamais a nosa casa da alfonega en que agora mora Aluaro Afonso da Garda alfayate qesta / ena Rua da Praça da dita çibdade etre a casa que foy de Garçia Frade que bos o dito Ares Gonçalues conprastes / et da outra parte hua casa que bos o dito Ares Gonçalues ouuestes de Gonçaluo Nunes de Soutelo alcalde como / topa ena dita rua da Praça et da outra parte topa ena ena bosa orta et das ditas casas de uor o dito Ares Gonçalues / con suas entradas et saydas alto et bayxo et jures et pertinenças et agoas uertentes a qual uos damos eno dito / troque et concanbia por la dita bosa casa que uos ouuestes do dito Gonçaluo Nunes con seu alpendere et / agoas uertentes que esta entre la dita casa que uos asi damos e as casa de Nuno Nunes de Soutelo arçediano / de Trasancos yrmao do dito Gonçaluo Nunes a qual dita casa que nos asi dades nos auedes apermar per uosa / custa de longo et de ancho con seu alpendre contra a orta tamanna et tan grande con suas entra / das et saydas et jures et pertenças como agora he a dita nosa casa que bos asi damos ...."
En este instrumento queda claro que el edificio que se aforaba al concejo en el anterior pasa a usarse de aduana (alfóndega) para lo cual parece que se hacen en el ciertas obras que, luego de conseguir el heredero de Gonçaluo Nunes de Soutelo comprar la otra casa colindante de Garçia Frade e interesarse en dar la vuelta, por decirlo de algun modo al foro primitivo, para juntar propiedad, cambiando la casa con que se había quedado Nunes de Soutelo por la que había aforado, operacion ventajosa para el, el concejo aunque acepta mantiene sus derechos de aguas y luces y pide que la casa que ahora se le entregue cumpla con las mismas condiciones necesarias para poder dedicarse a aduana, tal y como habian dejado ya ellos la anteriormente recivida. 
Y finalmente para detallar más este número de edificios colindantes y su mesura aproximada, unicamente nos fijaremos en un ultimo instrumento de 1434 donde se aclara que las cargas que soportaba la aduana pasaran de una plaza a la otra, para que el receptor de la antigua, que dejaría de serlo, no tuviese que pagar las mismas al cabildo, de este solo unas línes:
"...que esta entre a dita casa da dita alfonega et da / outra parte a torre et casas que son do dito sennor obispo en que agora mora don Nuno Nunes de Soutelo / arçediano de Trasancos” ....
Folio del Tumbo Pechado. Asi nos queda claro que tanto las casas del obispo dedicadas a morada del arceciano de Montenegro como en las que residia el arcediano de Trasancos se consideraban "casa et torre" con lo que hasta el momento suponemos que implica.

Comentarios

Entradas populares de este blog

Un ingles en Mondoñedo, John Dutton, Mercader de aceite en los últimos años del reinado de Maria Tudor.

Del alcalde mayor al corregidor, la nueva figura del poder absoluto, confictos en la gestion municipal en el Mondoñedo del S. XVI

El Pintor Juan Llombart, 1587