Contienda entre el obispado de Mondoñedo y los vecinos y moradores del Castro Douro

En concreto este documento y otros que colgaré en adelante proceden del AHN, del fondo de la Catedral.
Se corresponde al primer folio de un tumbo que alli se custodia, como vemos muy deteriorado, de mediados del S. XIV, con documentos trasladados desde mediados del XIII.
Puede que sea preciso aqui entrar en contexto; como es sabido gran cantidad de documentación del archivo catedralicio que se perdió, marcho durante el S. XIX a la capital provincial, cuando fué devuelta, una buena parte nunca apareció, sobre todo los textos más antiguos.
Uno de ellos sería el famoso Tumbo de la Dignidad Episcopal, esta coleccion documental se cita ya en la obra de Florez, al igual que en la de Villaamil, en ambos casos provablemente consultado in situ, igualmente se refiere a el Mayan y el recordado Dn. Enrique Cal, en estos casos ya por referencias cruzadas.
Lo cierto es que nunca se recuperó y es cosa sabida que en él se guardaban todos los instrumentos relativos a la mesa capitular anteriores al XIV, traslados eso si, pero en muchos casos los que aclararían multitud de incognitas que mantenemos abiertas sobre la historia mindoniense antes del doble traslado de sede y durante las guerras civiles del S. XIII que acaecieron e diferentes puntos de su jurisdiccion temporal.
El documento que conservamos en el AHN puede ser o no parte del perdido y añorado TDE, no se conserva suficiente para comparar alguna de las transcripciones de Florez con el, además, debido a su estado aún no ha sido transcrito. Cualquier intento dejaría multitud de lagunas, ya no por su caligrafía, una gótica bastarda clara y fácil de leer (salvo algunas interpretaciones...jejeje) sino por las enormes bacuolas en el texto por falta de soporte, donde no hay poco se puede inventar.
De todos modos de estas pocas páginas podemos aprobechar unas cuantas para entender mejor la querella entre el Alfoz de Castro Douro y el Obispo Sebastiaes a medidos del S. XIII, podremos completar alguna fundación de colonato, algunas del Obispo don Martin como la de Tituelo en el Cadramon, o la de Riobo, y algunas donaciones. Es interesante igualmente lo que nos queda del pleito entre la mesa capitlar y algunos vecinos del Castro Douro y su Alfoz por no acudir a defender la plaza fuerte del Obispo (hoy torre del Castro), y otros que aqui presentaremos.
Este primer instrumento es ya de interés, se relaciona con lo que luego se llamaría "contenda do Castro Douro" que traeria consigo tragicas consecuencias. El texto de es de era 1309 (1271) (Obispo don Munio) refiere la respuesta real a una serie de demandas presentadas por los vecinos del alfoz de Castro Douro, donde acusan al Obispo de usurpar una serie de derechos de tenencia de tierras, paso y estadia en las mismas asi como levantamiento de propiedades que segun su opinion les pertenecian por derecho referido en el fuero o carta puebla de Benavente que les había sido concedido años atras.
El rey juzga en su favor dejando opción a apelación y ordenando en primera instancia que los derechos supuestamente usurpados por el obispo sean restituidos al Castro Douro y sus vecinos. Ademas podemos leer parte de la fundacion del colonato de Riobo

En este último post inicio el documento que se parte en dos folios, cara y vuelto, donde se describen la guerra civil armada que enzarzaría al obispado de Mondoñedo y a los vecinos y moradores de los alfoces de Castro Douro, al terminar el documento, en la siguiente entrada donde podremos ver alguno de los nombres propios de los fiadores que presenta el concejo para pagar la pena de 10.000 maravedies impuesta por lo "omesios, danos et queyxumes", hablaremos algo mas detenidamente de el, es sinceramente uno de los episodios menos conocidos de la edad media mindoniense, en todo el material escrito que tenemos sobre la historia de la mesa capitular se pasa bastante por encima de estos hechos, son de todos conocidas las cuitas entre el obispo Sebastiaes y los vecinos de Castro Douro pero no se llega a puntualizar en ningun momento que estas llegasen a una guerra abierta, como aqui se dice con "o omesio dos parentes dos omes que aqui non podemos qontar", lo que parece mostar importanter pérdidas humanas por las dos partes. Por desgracia solo tenemos el documento de acuerdo entre el obispado y el concejo, provablemente se habran perdido otros de ayuda mucho mas interesantes pero, si leen con detenimiento lo que nos queda del presente, verán que no deja de ser un importantisimo aporte.
 
.era m cclxxxii et quatro dias…../
.val douro et na merindade de mendonnedo …./
..nome et meu signal en testemonyo de uerdade…./
Carta sobre a qontenda do castro douro como /
Desenbaraçaron ao bispo a herdade de /
Tras rrio et a que fuy /
De osor dias /
Sabean quantos estra carta biren como en persença de nos martinno suares et martinno ferrandes notarios dados do bispo /
Eno castro douro et das testemonyas que en esta carta son inscritas sobre a qontenda que era entre lo moyto /
Onrrado padre et sennor don rodrigo por la grasia de deus bispo de mendonnedo da huna parte et o conçello et os alcalldes /
Do castro douro por sy et por seu alffos da outra en rrason de des mill morabetinos da noneda da gerra ha /
oyto en fforma comun os quaes sennor o bispo sobre dito lles demandaua por huna carta de postura et dauença /
Que fora ffeita entre elles et o bispo don aluaro sobre la gerra et emesios et queyxumes et dapnos que contra /
Ese bispo don aluaro et aiglesia de mendonnedo et elles rrecudiran asy como se en esa carta qonta da qual çota/
Mos acal he sabean quantos esta carta biren como nos o conçello et allcaldes do castro douro por/
Dapnos et querelas et mal ffeytorias que ffesemos a bos don aluaro nosso sennor por la graçia de deus /
Bispo de mendonnedo et abossa iglesia et por que fomos con omes et con armas quabrantar os vosos coutos de /
San martinno de mendonnedo et de fregulfe que son preuilegiados et por que ffomos amouçide que he lugar do /
Cabidoo et derramamos a casa et cortamos una vinna do prestamo et porque ffesemos dapno enas bo /
Sas casas do castro et mor outros dapnos moytos que ffesemos a vos et aos vossos basallos de noso /
Persona et ffasemos (+-2) entre nos (+-1) que nos o conçello et alcaldes sobre ditos por nos et /
Por nosa uilla et por nosso alffos et por nossos visinos et por todos los outros que connosco foron /
.en nosso nome en ffaservos estes dapnos et querellas sobre ditas qontamos a vos o bispo /
.sobre dito et aa bossa iglesia et aos vosos vasallos et a vosa gente tanben clerigos como leygos /
.ou sen vos ou en vosso nome et da iglesia de mendonnedo quantos dapnos querelas de /
..qeyxumes de uso et delles auiamos por qual rrason qier et quaes qier que ffosen os dapnos /
.demandas et as queyxumes ata este lo dia da era desta carta et outorgamos et rrenun /
Çiamos voslo posamos demandar en ninhuna maneira et Outrosy nos o bispo sobre dito por nos /
.por nosos vasallos et por nosa gente tanben por los clerigos como por los/
Leygos….conçello et alcaldes sobre ditos et a todos bosos bisinos et a todos los outros que con/
..vosco en bosso nome en ffaser nos os dapnos et as qerelas et os maes sobre ditos/
os maes demandas et queyxumes por la qual rrason qer que fosen at /
..carta et outorgamos et renunçiamos quu non voslo posamos demandar en ninhuna /
os dereitos foros rrendas qye nos bos deuedes ou outros alguos que nos elles deuen/
..en vosso alffos et en toda a outra nosa terra aberta do balle douro et a nosa rrenda /
.fregulffe et os foros et as rrendas dos outros nosos lugares et dereitos et outros /
.que eran das nosas rrendas et dos nossos foros que non ben en este qontamento/
outrosy omesios dos parentes dos omes que morreron da huna parte et da outra que non podemos nos qontar/
Et nos conçello et alcalldes sobre ditos por los dapnos et por las queyxumes sobre ditas que vos …/
De nos abiades damos vos en façimento et en corregimento delles des mill morabetinos da moneda da guerra /
Oyto en fforma comun et estos morabetinos vos devemos apagar en esta gisa deste san /
.que ben conben a saber ….//

  
 
Esta segunda página, o folio vuelto, termina con el foro de colonato del lugar de Riobo, entre los ayuntamientos de Viveiro y Valadouro, hoy el pueblo fundado en esta carta del S. XIII es de un único propietario y ha sido reconstruido almenos parcialmente, hace tres décadas, aún asi se pueden ver multitud de restos góticos en las edificaciones populares que en el se contienen, su iglesia está muy reformada aunque conserva parte de su encanto rural como vemos abajo. La carta foral se puede leer entre los dos documento almenos en parte y podemos entenderla más como una carta de basallaje que como una carta puebla, pues son pocos los derechos que no reserva para el propietario, en este caso el obispo de mondoñedo. El segundo documento que podemos ver entero, es parte inicial de un complejo entramado de querellas y resoluciones judiciales que se traducen en enfrentamientos directos entre los vecinos del Castro Douro y la mesa capitular. En este caso se discute sobre el número necesario de pobladores para conservar fuero real y la repartición de tierras a los recien llegados. Su fecha parece estar equivocada. 
  
 
..non deuen…. /
.bella ou…../
.omen haa qual y por…./
basallos obedientes et de nossos suçesores sen outro…/
.bendes supnorar ou callas o dito chantado con aquel …/
.suçesores sea que bimos qupar por tanto como outro …/
omen dorden nin de conçello nin caualleiro nin dona nin escudeiro …/
sea noso basall et de nossos suçesores et morador ena nossa terra et que nos ffaça do dito lugar …/
Basallos (+-1) por concello nin por juridade et seo ffor que se lle os peça Et se o vos ou bossa bos ou …/
-des ou subnotardes asy non qumprides que peytedes a nos ou a nossos suçesores çem morabetinos da boa moneda et o lauor que …/
-des no dito lugar que fique liure et quito de vos et de bossa vos a nos et aa iglesia de mondonnedo Et eu Pero Rrodrigues por min et /
Por la dita minna muller et por minna bos reçebo o dito aforamento con aquellas penas et condiçoes que sobre ditas son …/
Por min et por meus bees aqumprir llas en todo segundo ditas sub a pena dos ditos çem morabetinos que peyte a uso sennor obispo ou /
A bossos suçesores se o asy non qunprir Et que seia (+-1) Nos as ditas partes fasemos ende faser duas duas cartas en hun tenor /
Huna que tenamos nos o bispo et bos Pero Rrodrigues a outra seellada con nosso seello pendente et paradas por a. b. r. que foron /
Feitas eno castro douro bynte et dous dias de ffebreyro era de mill et ccc os et lx et hun anos testigos que foron presentes /
Don Pero Gonçalues de Ynan don Baasco Marques arçhediano de Montenegro don Iohan Domingues coengo de Leon et outros muytos /
Et eu Iohan Affonso notario morado en cassa do dito sennor bispo aesto presente ffuy et arrogo das ditas partes esta carta /
Pos minna mao escreui et en testemonyo de berdade en ella puge meu signal que tal he ffeita eno dito lugar o dia et era /
Pouoadores di castro douro /
Conosçuda cousa seia como ante min don Ruy Suares meirinno maior en uilla maior qontenda entre o bispo don munio de …/
mendonnedo en una parte et o qonçello de Castro douro en outra parte et o conçello se querelou por que daua una…/
Como mandaua seu foro et nas billas das terras chaas (+-1) herdeyros …/
Os nobos que auia daquellas herdades das terras chaas que lles los pernotauan et lles los non leyxauan …/
Et outrossy sse querelaron daqueles terminos que les dera el rrey dom affonso et obispo don martinno que le los /
Et rrespondeu et diso aaqel a que son eu presente para qunprir quanto mandara por dereito don Rodrigo /
Don Rodrigo Suares deu os aos seus juyses Ruy peres juys de Sarra et Ruy /
Et lles julgasen todo dereito et estas partes sobre ditas ante elles pidiron os /
He pouoada de Castro Douro et filaron consello con el et ulgaron por dereito que por una …/
Acabeça asy como feu foro mande que de todas as justiçias fosen quitos Et outrossy…/
(morador) do castro douro que teuer casa pouoada ena uilla asy como seu foro manda…/
Que para ali benge todas suas herdades por hu quier qe as aia Et o bispo diso…/
Respondanme ora ao queles eu demandar digo que minnas herdades queles …/
Que foron (+-1) nin eno lugar en que eu son les deron outrosy que as non …/
Douro et mays digo que esta pouoança quando se feso apermeiras que a pouou …/
Que o numero a seer dccc pouoadores et diso conosçemos que ouuerona seer dcccc os pouoadores …./
Estas rrasoes et julgaron que o bispo e o conçello de (+-1) quereleyros …/
Ditos pouoadores da uilla et fesesen de foreiros saluo o dito do bispo se …/
Aser dccc pouoadores et visen a carta que diseron que era al rrey por …/
A esta uilla de castro douro et quanta herdade achasen por ella que le fora …/
Sortes sobre ditas et a cada un pouoador destes que ora na uilla sson queles dia esa sorte …/
-tias que teen en mao Et se algu pouoador ouuer que non tenna herdade denlle ssa sorte …/
Et o obispo (+-2) para que os outros pouoadores como beeren et julgaren das outras herdades …/
et este outrosy dou et que ora he que quenas qeser asytar que faça o foro dellas aquen foron …/
.don rodrigo suares faso aseellar esta carta de …/
dias de nouenbro era m cc lx un Pedro Martines notario 
  

Comentarios

Entradas populares de este blog

Un ingles en Mondoñedo, John Dutton, Mercader de aceite en los últimos años del reinado de Maria Tudor.

Del alcalde mayor al corregidor, la nueva figura del poder absoluto, confictos en la gestion municipal en el Mondoñedo del S. XVI

El Pintor Juan Llombart, 1587